زنجیره تامین شامل شبکه‌ای از افراد، سازمان‌ها، منابع، فعالیت‌ها و فناوری‌ها است که در تولید و فروش یک کالا نقش دارند. عوامل نام‌برده شده می‌توانند در رساندن مواد اولیه از تامین‌کننده به سازنده نقش داشته باشند یا اینکه مسئولیت تحویل کالا به مشتری نهایی را به عهده بگیرند.
شرکت‌ها به این دلیل زنجیره تامین را شکل می‌دهند تا بتوانند از هزینه‌های جاری کم کنند و در بازار رقابتی ایجاد شده به حیات‌شان ادامه دهند. علمی به نام مدیریت زنجیره تامین (Supply Chain Management یا به اختصار SCM) هم به وجود آمده تا بر پروسه‌های این کار نظارت داشته باشد. یک زنجیره بهینه می‌تواند منجر به کاهش هزینه‌ها، افزایش سرعت انجام کار و افزایش سوددهی شرکت شود. حال اگر یکی از حلقه‌های این زنجیره پاره شود (درست عمل نکند)، دیگر نمی‌توان به عملکرد درست آن اطمینان کرد و این نقص می‌تواند هزینه‌های زیادی را روی دست شرکت بگذارد.
چه کارهایی در زنجیره تامین انجام می‌شوند؟
منظور از زنجیره تامین، تمام کارهایی است که باعث می‌شوند تا مواد اولیه به کالاهای نهایی تبدیل شوند و به دست مشتری برسند. یک زنجیره می‌تواند شامل تامین مواد اولیه، حمل مواد اولیه به محل تولید، انبار کردن مواد، استفاده از مواد اولیه برای ساخت کالاها، توزیع کالاهای تولید شده و در نهایت رسیدن کالا به دست مصرف‌کننده باشد. چنانچه هر کدام از عوامل نام‌برده را حذف یا نقش آنها را کم‌رنگ کنیم، زنجیره تامین را ناقص کرده‌ایم و دیگر نمی‌توانیم انتظار کار کردن صحیح را از آن داشته باشیم.
چه افرادی در زنجیره تامین نقش دارند؟
زنجیره تامین تنها از افراد تشکیل نمی‌شود. می‌توانیم در این زمینه به ویکی‌پدیای فارسی استناد کنیم و بگوییم تمام سازمان‌ها، افراد، فعالیت‌ها، اطلاعات و منابعی که در انتقال کالا یا خدمات از عرضه‌کننده به مشتری ایفای نقش می‌کنند، همگی از اعضای زنجیره هستند. اما به هر حال افرادی در این زنجیره حاضر هستند که در حرکت رو به جلوی آن نقش مستقیم دارند. بیایید نگاهی به افراد اصلی حاضر در زنجیره تامین داشته باشیم:
- تامین کننده مواد اولیه
- سرمایه‌گذار
- تولید کننده
- توزیع کننده
- عمده فروش
- خرده فروش
- نیروهای ستادی
مورد آخر، یکی از موارد بحث‌برانگیز در میان خبرگان لجستیک است و بر سر بودن یا نبودن آن در میان افراد تاثیرگذار روی زنجیره تامین بحث وجود دارد. اما می‌توان گفت تمام عواملی که منجر به دریافت یک سفارش از جانب مشتری می‌شوند و به دنبال برآورده کردن انتظارات مشتری هستند، علی‌القاعده باید عضوی از زنجیره باشند. با این منطق می‌توان واحد توسعه‌ی محصول، مارکتینگ، عملیات، توزیع، مالی و خدمات مشتریان و موارد دیگر را هم عضوی از زنجیره تامین دانست.
اهمیت این موارد را نمی‌توان نادیده گرفت
هدف نهایی زنجیره، تنها انتقال کالا یا مواد نیست؛ یعنی نباید ذهن‌مان را صرفا با محصولات فیزیکی یا چیزی در این مایه‌ها درگیر کنیم. زنجیره تامین می‌تواند در مورد اطلاعات و داده‌ها هم مصداق داشته باشد و تمام بسترها و زیرساخت‌های لازم برای این انتقال هم درون زنجیره گنجانده خواهند شد.
با وجود اینکه مکان فیزیکی عضو ثابتی از زنجیره تامین نیست، اما نقشی اساسی در کسب‌وکارهای مبتنی بر کالا دارد. داشتن مکانی برای تولید کالا، انبارداری و انتقال آن از واجبات زنجیره تامین کالاهای فیزیکی است. برای محصولات نرم‌افزاری و سرویس‌های انتقال داده هم باید به اهمیت مکان توجه داشت. به هر حال جایی که مجموعه‌ای از کارمندان در آن مستقر می‌شوند و با صرف زمان و انرژی به یک محصول نرم‌افزاری یا مجموعه‌ای از داده‌های ارزشمند شکل می‌دهند هم یک مکان است.
حمل و نقل مورد دیگری است که باید به آن توجه کرد. گاهی اوقات منظورمان از حمل و نقل، آن ماشین‌ها و خودروهایی هستند که برای حمل مواد اولیه و کالاهای نهایی استفاده می‌شوند. این خودروها در جابجایی کالاهای فیزیکی نقش غیرقابل انکاری دارند. اما در صورتی که قرار باشد خدمتی تولید و عرضه شود، آن وقت می‌توان بسترهای اینترنتی را که در انتقال این سرویس‌ها استفاده می‌شوند هم به عنوان شیوه‌ی انتقال در نظر گرفت.
انواع زنجیره تامین
از منظر روند حرکت در زنجیره تامین، 2 نوع حرکت وجود دارد که شامل زنجیره تامین مستقیم یا پیشرو (Forward Supply Chain) و زنجیره تامین معکوس (Reverse Supply Chain) هستند. در زنجیره مستقیم شاهد حرکت کالا یا خدمات از سمت تولیدکننده به سمت مصرف‌کننده‌ی نهایی هستیم؛ اتفاقی که همواره معنی خوبی دارد و از آن می‌توان این برداشت را کرد که کسب‌وکار در حال رشد است. هرچه این زنجیره درست‌تر و روان‌تر کار کند، نشان‌دهنده‌ی کارکرد سالم موتور رشد کسب‌وکار است.
در زنجیره تامین معکوس، کالا روند بازگشتی را از سمت مصرف‌کننده به سمت تولیدکننده را طی می‌کند. بازگشت کالا به سمت تولیدکننده همیشه به دلیل خرابی نیست و گاهی می‌تواند به دلیل نگرانی‌های زیست محیطی، بازیافت کالا یا نیاز به حذف آن از زنجیره انجام شود. به همین دلیل شرکت‌هایی که به زنجیره تامین معکوس بها می‌دهند، خواهند توانست وجهه‌ی بهتر و مدرن‌تری از خود در اذهان مردم ایجاد کنند. اینکه شرکتی بداند لازم است در مواقعی محصول فروخته شده را پس بگیرد یا بازیافت کند، نشان‌دهنده‌ی کلاس کاری آن شرکت است. این شرکت می‌تواند محصول پس گرفته شده را تعمیر یا اصلاح کند و دوباره به بازار مصرفی بازگرداند. گاهی هم لازم است تا جنس مرجوع شده به کلی نابود شود و یا اینکه روند بازیافت را برای آن اجرا کند تا آسیبی به محیط زیست وارد نشود.
نوع دیگری از زنجیره هم وجود دارد که با نام زنجیره تامین حلقه بسته (Closed Loop Supply Chain) شناخته می‌شود. در این نوع از زنجیره، لجستیک پیشرو (مستقیم) و لجستیک معکوس با یکدیگر ترکیب یا اگر بخواهیم بهتر بگوییم، یکپارچه می‌شوند. حالا اگر بگوییم که مشابه حلقه باز هم برای این زنجیره وجود دارد، کمی بحث‌مان پیچیده خواهد شد. بیایید از کنار این موضوع بگذریم.
جمع‌بندی
مدیریت لجستیک یا همان لجستیک را معمولا به جای مدیریت زنجیره تامین به کار می‌برند. این کار اشتباه است و نباید از این دو اصطلاح به جای یکدیگر استفاده کرد. مدیریت زنجیره تامین عبارت جامعی است و لجستیک تنها یکی از بخش‌های آن است. در واقع، لجستیک یکی از حلقه‌های زنجیره است که در آن به برنامه‌ریزی و داشتن کنترل روی حرکت کالا و انبارکردن کالا (سرویس) از مبدا به مقصد پرداخته می‌شود.
در زنجیره تامین، لجستیک یکی از مهم‌ترین بخش‌ها است و یکی از مهم‌ترین بخش‌های لجستیک، رساندن کالا به دست مشتریان است. تی نکست یکی از شرکت‌های لجستیکی بازار ایران است که سعی می‌کند تجربه‌ی خوبی از ارسال کالا را در اختیار شرکت‌های ایرانی قرار دهد. در تی نکست سعی می‌شود تا لجستیک بر اساس مبانی زنجیره تامین اجرا شود و سرویس تی نکست بر اساس استانداردهای روز دنیا در اختیار شما قرار می‌گیرد.
