لجستیک معکوس شامل تمام کارهایی است که پس از فروش و تحویل دادن کالا به مشتری از سمت واحد لجستیک انجام میشوند تا چرخهی عمر محصول (Product Lifecycle) کامل شود. لجستیک معکوس به نوعی مکمل تحویل بسته به مشتری نهایی است و تنها در صورتی انجام میشود که نیاز باشد تا کالا از سمت مشتری به تولیدکننده، توزیعکننده یا تامینکننده مرجوع شود. قرار است با چند کلمهی پیچیده مواجه شویم. اما نگران نباشید؛ تکتک این کلمات پیچیده را با هم کشف خواهیم کرد.
مفهوم لجستیک معکوس
عبارتی به نام زنجیره تامین (Supply Chain) وجود دارد که در آن، مراحل تامین مواد اولیه، تولید کالا با استفاده از این مواد، توزیع کالای تولید شده، رساندن آن به دست خردهفروشها و در نهایت رسیدن کالا به دست مشتری بررسی میشود. کافی است به هر یک از این موارد به چشم یکی از حلقههای یک زنجیر نگاه کنید تا زنجیرهای که به نام زنجیره تامین معروف است، برایتان ملموس شود. مدیریت زنجیره تامین (SCM) علمی است که در آن، موارد نامبرده شده مورد ارزیابی قرار میگیرند و لجستیک بخش مهمی از آن است. خود لجستیک (که با نام لجستیک پیشرو هم شناخته میشود) آن حالتی است که کالا از سمت فروشنده به سمت مشتری ارسال میشود. حالا وقتی لجستیک به صورت برعکس و از سمت مشتری به فروشنده انجام شود، با لجستیک معکوس مواجه خواهیم شد. روایت بهتر این است که بگوییم برگرداندن کالا از محل مصرف به محل تولید، محل عملیات یا محل بازیافت را با عبارت لجستیک معکوس معرفی میکنیم.
تمایل طبیعی قریب به اتفاق فروشندگان و توزیعکنندگان بر این است که مراحل این زنجیره با ترتیب گفته شده انجام شوند و هیچ گونه بازگشتی از پایین زنجیره به سمت بالای آن انجام نشود. هیچکس دوست ندارد که مشتریاش جنس خریده شده را برگشت بزند. اما به هر حال این اتفاق اجتنابناپذیر است و خواهناخواه اتفاق خواهد افتاد. ما در لجستیک معکوس به دنبال پیدا کردن و رفع ایراداتی هستیم که منجر به حرکت معکوس در این زنجیره میشوند. اغلب اوقاتی هم که دربارهی این عبارت حرف میزنیم، در واقع میخواهیم درباره روندهای موجود برای بازگرداندن کالا صحبت کنیم.
چه زمانی به لجستیک معکوس نیاز داریم؟
گفتیم طبیعی است که هر فروشندهای دوست داشته باشد جریان کالا از سمت او به سمت خریدار برقرار باشد و مشتریان بیشتری پیدا کند. اما به هر حال مواردی هم پیش میآیند که مشتری مجبور است کالایی را به سمت فروشنده برگشت بزند. مثالهای موردی از قبیل وجود نقص فنی در لوازم برقی و الکترونیکی، سایز نبودن لباس، شکستگی لوازم تزیینی و دکوری یا فاسد شدن مواد غذایی وجود دارند که در آنها مشتری ناچار به مرجوع کردن کالا میشود. اما اگر بخواهیم کلیتر صحبت کنیم، موقعیتهای نیازمند به لجستیک معکوس عبارت هستند از تعمیر و تعویض کالا، نوسازی محصول فروخته شده، بازیافت (برای مواد غذایی و بهداشتی) و انتقال کالاهای توزیع شده در بازار که بیش از حد نیاز هستند و باید به سمت تولیدکننده یا توزیعکننده برگشت داده شوند. در چنین مواقعی به سیستم لجستیک برعکس نیاز پیدا خواهید کرد.
هر کسب و کاری علاوه بر اینکه باید برای پیاده کردن درست سیستم لجستیک و ناوگان آن وقت بگذارد، باید به کم کردن نرخ کالاهای مرجوع شده هم توجه داشته باشد. این کار با نام مدیریت بازگشتیها هم شناخته میشود و منظور از آن، همان لجستیک معکوس خودمان است. شاید خوب باشد بدانید که به عنوان مثال نرخ لجستیک معکوس در امریکا 4 درصد است؛ یعنی از هر 100 بستهای که ارسال میشود، تنها 4 بسته به مرجوع شدن نیاز خواهد داشت.
تاریخچه لجستیک معکوس
لجستیک معکوس شاید عمر درازی در عرصه صنعت لجستیک نداشته باشد اما با توجه به روندهای موثر در مدیریت زنجیره تامین، این فرآیند امروز عضو جداییناپذیر حملونقل شده است.
اولین بار مفهوم لجستیک معکوس در سال 1992 توسط جیمز.آر.استوک در مقالهای به نام «لجستیک معکوس» به کار برده شد. از آن زمان تا به امروز، لجستیک معکوس به گردش مالی در حدود 415 میلیارد دلار رسیده است و پیشبینی میشود تا سال 2025 این عدد به 600 میلیارد دلار برسد.
هزینه لجستیک معکوس چقدر است؟
لجستیک معکوس هزینههایی را برای فروشنده در پی خواهد داشت. از یک طرف تامین وسیله برای دریافت کالا از مشتری هزینهبر خواهد بود و از طرف دیگر، اصلاح و رفع عیب کالاهای مرجوعی هم هزینههایی را به همراه خواهد آورد. به همین دلیل است که فروشندگان و تولیدکنندگان تمام سعی خود را میکنند تا نیاز به لجستیک برعکس را به حداقل برسانند.
آن سازمانهایی که دانش لازم برای راهاندازی لجستیک معکوس را ندارند یا نمیخواهند برای راهاندازی ناوگان اختصاصی هزینه کنند، میتوانند از شرکتهای لجستیک طرف سوم (ترجمه نهچندان درست کلمهی انگلیسی 3rd Party) برای این کار استفاده کنند. این شرکتها که به صورت اختصاصی در زمینهی لجستیک کار میکنند، توانایی انجام خدمات لجستیک پیشرو و لجستیک معکوس را دارند و میتوانند انواع خدمات لازم در این زمینه را ارائه کنند. تی نکست یکی از همین شرکتهای لجستیک است که تجارب خوبی در ارائهی خدمات لجستیک دارد و سرویسهای خاصی را که متناسب با نیاز شرکتهای ایرانی هستند، ارائه میدهد.
چه مزایایی در لجستیک معکوس وجود دارد؟
لجستیک معکوس در صنایعی که ارزش محصولات در آنها زیاد است یا درصد کالاهای مرجوعی زیاد دارند، اهمیت خود را نشان میدهد و باعث دادن اطمینان خاطر به مشتری میشود. در چنین مواقعی مشتری با خیال راحت به شما اعتماد میکند و مطمئن خواهد بود که در صورت وجود هر گونه مشکل در کالای دریافتی، میتواند آن را برگشت بزند. در واقع هدف نهایی لجستیک برعکس هم همین افزایش رضایت خریدار است و به همین دلیل باید خیلی به آن دقت کرد.
بادرود و ادب
در زمان هایی ممکن است در جریان تحویل اتفاقاتی بیفتد که ماهیتا نیاز به عودت آن قطعه و یا کالای تحویلی باشد
به عنوان مثال :
در شرکتهای توزیع داروئی داریم همراه با کالا دیتالاگر های ثبت دما نیز توسط خودرو حمل کالا به شهرستان که معمولا توسط شرکت های باربری اتفاق می افتد به شعبه آن شرکت ارسال می شود.
از انبار مرکزی کالا به شعبه همراه با دیتالاگر ارسال می گردد که
این دیتالاگر باید به انبار مرکزی شرکت برگردانده شود .
بازگشت این قطعه جهت استفاده مجدد در زمان ارسال کالا از انبار مرکزی به شعبات شهرستان نیز به عنوان لجستیک معکوس داخلی _ لحاظ می گردد