خدمات لجستیکی؛ کلیدواژه‌ای که هم در صعود و ارتقای کسبوکارها و هم در سقوط آن‌ها به کار رفته است. نیازی که ناخودآگاه بخش اعظمی از زمان، هزینه و برنامه‌ریزی سازمان‌های مختلف را به خود اختصاص می‌دهد. خدمات لجستیکی اگر بهینه و موثر، برنامه‌ریزی و اجرا شوند، ارتقای کسب‌وکار را در پی خواهند داشت و اگر صاحبان کسب‌وکار دیر به سراغ آن بروند، ممکن است چیزی از آن کسب‌وکار باقی نمانده باشد.
امروزه فارغ از نقش پررنگ لجستیک در محافل اقتصادی و کسب‌وکاری، ترویج و شناساندن دانش و ادبیات لجستیکی نیز، به عنوان یک لازمه برای توسعه و رشد محسوب می‌شود.
در این مطلب نگاهی جامع و کامل به انواع خدمات لجستیکی و عاملیت آن‌ها داشته‌ایم و سعی بر آن بوده که ویژگی‌ها، امتیازات و تمایز آن‌ها به خوبی ارائه شود.
خدمات لجستیکی طرف اول (1Party logistics – 1PL)
دیر زمانی است که صنایع، کارخانجات و سازمان‌های مختلف و متنوعی، پی به نیازهای لجستیکی خود برده‌اند. اولین پاسخ به رفع نیازهای لجستیکی سازمان‌ها، در نسل اول لجستیکی یا همان ارائه‌دهندگان خدمات لجستیکی طرف اول نمایان شد.
خدمات لجستیکی طرف اول، سنتی‌ترین شیوه ارسال و توزیع محصول است که خود سازمان یا کارخانه مبدا، اقدام به رساندن محصول یا خدمت خود به مشتری و طرف دیگر معامله می‌کند.
به طور شفاف هر مجموعه‌ای که مدیریت و برنامه‌ریزی ارسال و شیوه‌های آن را درون سازمان خود انجام می‌دهد، کار خدمات لجستیکی طرف اول را عملیاتی کرده است.
سرمایه‌گذاری روی فرآیند زنجیره تأمین از خرید وسائل نقلیه تا انبارداری و … ، از اقداماتی است که شرکت مبدا ناگزیر از صرف هزینه برای آن‌ها خواهد بود. کارخانه‌ای که از آوردن مواد اولیه به مجموعه خود تا ارسال تولیدات به دست مشتری را بدون برون‌سپاری و به‌طور بومی انجام می‌دهد، مثالی از ارائه‌دهنده خدمات لجستیکی طرف اول است.
خدمات لجستیکی طرف دوم (2Party logistics – 2PL)
با توجه به صرف هزینه و انرژی زیاد در شرکت‌های دارای خدمات لجستیکی طرف اول، نسل دوم یا همان 2Party logistics پا به عرصه گذاشت. شرکت‌های خدمات لجستیکی طرف دوم برای اجرای بهتر و منسجم‌ترِ فرآیندِ حمل و نقل کالاها و مرسولات، شکل گرفتند.
در واقع این شرکت‌های واسط لجستیکی فقط یک بخش از کل فرآیند زنجیره تأمین را تحت پوشش خود دارند و در عمل فقط جابه‌جاکننده بسته‌ها و محموله‌ها بین مبدا و مقصد هستند. البته انبارداری هم توسط شرکت‌های بزرگ این حوزه ارائه می‌شود.
بارزترین مثال شرکت‌های خدمات لجستیکی طرف دوم، همان شرکت‌های حمل و نقل و باربری مرسوم هستند که در سه زمینه هوایی، زمینی و دریایی با داشتن سرمایه، تجهیزات و ناوگان حمل و نقلی خود، ایفای نقش می‌کنند.
در این شیوه هم‌چنان عمده مدیریت فرآیند لجستیک، تحت کنترل سازمان متقاضی ارسال است.
خدمات لجستیکی طرف سوم (3Party logistics – 3PL)
در دهه 70 میلادی پیچیدگی‌های لجستیکی صنایع و سازمان‌های مختلف به میزانی رسید که خودِ شرکت‌های لجستیکی طرف دوم هم، برای پاسخ‌گویی به تمام نیازهای این حوزه کافی نبودند.
شرکت‌های خدمات لجستیکی طرف سوم یا 3PL با بر عهده گرفتن بخش اعظمی از فرآیند زنجیره تأمین، باعث تحول شگرفی در این حوزه شدند.
شرکت‌های واسط لجستیکی طرف سوم در واقع خود یک زنجیره تأمین را تا تحویل مرسوله به مقصد شکل می‌دهند که علاوه بر کلیت امور حمل و نقل و تحویل، خدمات ارزش افزوده‌ای چون انبارداری منسجم، بسته‌بندی، برچسب‌زنی، جمع‌آوری و … را هم انجام می‌دهند.
در این شیوه شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات لجستیکی طرف سوم، با عقد قراردادِ معمولا بلندمدت با سازمان‌ها و شرکت‌ها وارد همکاری می‌شوند.
به این‌ترتیب، تولیدکنندگان یا سازمان‌های مختلف می‌توانند کل فرآیند و مراحل زنجیره لجستیکی خود مانند انبارداری، جمع‌آوری، بسته‌بندی و توزیع یا بخشی از این مراحل را به شرکت‌های نسل سوم لجستیکی برون‌سپاری کنند.
مزایای همکاری با شرکت‌های خدمات لجستیکی طرف سوم:
- عدم نیاز به سرمایه‌گذاری در فرآیند لجستیک
- تعرفه مقرون به‌صرفه
- تمرکز بیشتر روی امور تخصصی سازمان
- صرفه‌جویی و تجمیع زمان و انرژی
- ارتقا کیفیت امور لجستیکی براساس تجربه شرکت‌های واسط
- ارائه خدمات ارزش افزوده و تجمیع کل فرآیند زنجیره تأمین
نمونه کامل یک شرکت طرف سوم، تی‌نکست است. تی‌نکست با بهره‌گیری از ناوگانی حرفهای و با سابقه‌ای قابل اتکا، در کنار کسبوکارها قرار گرفته تا علاوه بر ارائه خدمات بهینه لجستیکی، به پیشرفت و ارتقا مشتریان و هم‌چنین بهبود مزیت رقابتی آنان کمک کند.
خدمات لجستیکی طرف چهارم (4Party logistics – 4PL)
شرکت‌های نسل چهار لجستیکی چند قدم فراتر رفته و وارد حوزه طراحی و مدیریت کل روند زنجیزه تأمین شده‌اند. این مدل از شرکت‌های لجستیکی در دهه 90 میلادی ظهور پیدا کردند. مهم‌ترین ویژگی این دست از شرکت‌های خدماتی، یکپارچه‌گی و تمرکز بالای برون‌سپاریِ امور لجستیک است.
شرکت‌های خدمات لجستیکی طرف چهارم صرفا تمرکز خود را بر پایه دارایی‌های سرمایه‌ای و لجستیکی نظیر وسائل حمل و نقل، ناوگان و … بنا نکرده‌اند و حتی ممکن است این موارد را هم دارا نباشند و صرفا به هماهنگی میان عناصر زنجیره تأمین بپردازند.
این شرکت‌های واسط به دنبال یک‌پارچه‌سازی منابع، قابلیت‌ها و فناوری‌های تشکیلات مستقل خود با سایر سازمان‌ها و شرکت‌ها هستند و حتی ممکن است با شرکت‌های 2PL و 3PL همکاری و از ظرفیت‌های آن‌ها هم استفاده کنند. در این نسل از شرکت‌های خدمات لجستیکی، در واقع علاوه بر برون‌سپاری روندهای اجرایی، مدیریت و طراحی زنجیره تأمین نیز به این شرکت‌ها واگذار می‌شود.
خدمات لجستیکی طرف پنجم (5Party logistics – 5PL)
ادغام تمامی موارد نسل‌های قبلی لجستیکی و هم‌چنین ورود فناوری اطلاعات و سیستماتیک کردن روندها در این حوزه کاری، به شرکت‌های خدمات لجستیکی طرف پنجم ختم می‌شود. این نسل از شرکت‌ها مانند شرکت‌های طرف چهارم روی دارایی‌های سرمایه‌ای متمرکز نیستند و تلاش می‌کنند که تمامی امور هماهنگ‌کننده بین اجزای مختلف زنجیره تأمین را بر بستر الکترونیکی انجام و ارائه دهند.
عمده انرژی و تلاش شرکت‌های واسط نسل پنجم معطوف به همکاری مشارکتی با سایر شرکت‌های لجستیکی است که حداکثر بهره‌وری در امور لجستیکی را حاصل کنند. در واقع زنجیره تأمین توسط شرکت‌های 5PL به شبکه تأمین تبدیل می‌شود و تمامی این روندها در یک سیستم یا پلت‌فرم هوشمند اجرایی می‌شوند.
بیشتر بخوانید: ۴ نکته برای انتخاب بهترین شرکت واسط لجستیکی
خدمات لجستیکی طرف ششم (6Party logistics – 6PL)
در زمین واقعیت‌ها و عصر حاضر، رشد شرکت‌ها و کل ارتقای سطح خدمات آن‌ها تا نسل پنجم رسیده است و نسل‌های بعدی خدمات لجستیکی، هنوز در حد نظریه و تئوری مطرح هستند. ظهور و بروز این شرکت‌ها در تناسب با رشد و ورود هوش مصنوعی به فضای لجستیکی جهان خواهد بود. این موضوع مصداق بارز ضرب‌المثل «دیر و زود داره اما سوخت و سوز نداره» است، چرا که قرن 21 در انتظار شگفتی‌های فراتر از این، در باب هوش مصنوعی و ورود آن به زندگی بشریت است.
بنابراین توضیحات و مطالب از اینجا به بعد هنوز جنبه عملی و اجرایی به خود ندیده‌اند.
خدمات لجستیکی طرف هفتم (7Party logistics – 7PL)
وقتی سازمانی در آینده، هم خدمات شرکت‌های طرف سوم و هم خدمات شرکت‌های نسل چهارم لجستیکی را ارائه کند و برخلاف این شرکت‌ها، مالکیت منابع را هم در اختیار داشته باشد، یک شرکت خدمات لجستیکی طرف هفتم متولد خواهد شد!
خدمات لجستیکی طرف هشتم، نهم و دهم چه خواهند کرد؟
صنعت لجستیک علاوه بر این‌که حَسَب نیازها و مقدورات زمانه خود تغییر می‌کند، با تغییرات تکنولوژی و رشد هوش مصنوعی هم ناگزیر به پیشرفت و تغییر است. هنوز راه درازی از شرکت‌های خدماتی 5PL تا 10PL مانده و طی نشده و مشخص نیست در آیندۀ این صنعت، هم‌چنان نقش نیروی انسانی پر رنگ خواهد ماند یا نه؟ اما آن‌چه مشخص است، لجستیک و اقدامات ناشی از آن، تسهیل‌گر آینده صنایع مختلف خواهند بود و هنوز حرفهای زیادی برای گفتن خواهند داشت.
حرف آخر
حال با ادبیات و محدوده فعالیت شرکت‌های خدمات لجستیکی آشنا شدیم و پی بردیم که زنجیره‌ای که می‌تواند از تهیه مواد اولیه تا رسیدن کالا به دست مصرف‌کننده گسترانده شود، چه پیچیدگی‌ها و شرایطی دارد.
امروز لجستیک فصل مشترک تمام صنایع و بنگاه‌های اقتصادی است و ضرورتی که اگر به خوبی مدیریت شود، مزیت رقابتی جذابی برای کسبوکارها خواهد شد.
دقت و تعهد بالا، قابل اطمینان بودن و صرفه‌جویی هرچه بیشتر در هزینه‌های کسبوکارها هم، از عوامل موثر بر موفقیت شرکت‌های واسط لجستیکی خواهد بود که در این سیر 1PL تا 5PL این بهینه‌سازی‌ها مشهود و قابل درک است.
